„Guernica” to słynny obraz Pabla Picassa namalowany w 1937 roku w reakcji na wojnę domową w Hiszpanii. To antywojenna ikona, akt protestu wobec przemocy i jednocześnie wielka manifestacja pacyfizmu.
Na początku 1937 roku organizatorzy Wystawy Światowej, mającej się odbyć kilka miesięcy później w Paryżu, zaproponowali artyście wykonanie obrazu na główną ścianę w hiszpańskim pawilonie. Motywem przewodnim hiszpańskiej wystawy w Paryżu były wojna i walka jako ogromna tragedia – od ponad pół roku w Hiszpanii toczyła się wojna domowa, a ta wystawa miała być okazją do zwrócenia uwagi międzynarodowej publiczności na tę tragedię.
Hiszpańska wojna domowa rozpoczęła się w 1936 roku pomiędzy demokratycznym rządem Republiki Hiszpańskiej, a opozycją dowodzoną przez generała Francisco Franco. Ten wewnętrzny konflikt uważa się za zaczątek II wojny światowej, ponieważ włączyły się do niego inne państwa. Nacjonalistyczną opozycję wspierały bezpośrednio oddziały wojskowe przysłane przez faszystowskie Włochy i nazistowskie Niemcy. 26 kwietnia 1937 roku doszło do bombardowania baskijskiego miasta Guernica. Atak został przeprowadzony przez rebeliantów generała Franco, przy wsparciu sił III Rzeszy i Włoch. Guernica była miastem o dużym znaczeniu gospodarczym, był to również ważny węzeł kolejowy. Bombardowanie trwało trzy godziny, wzięło w nim udział ponad 30 samolotów. Nie jest znana dokładna liczba ofiar, szacuje się, że było to około 200 osób. Oceniono, że miasto zostało zniszczone aż w 70 procentach, głównie z powodu pożarów, które bardzo długo gaszono.
Początkowo Picasso niechętnie zareagował na propozycję organizatorów Wystawy Światowej, jednak artykuł przeczytany we francuskiej gazecie na temat zbombardowania Guerniki tak nim wstrząsnął, że postanowił wziąć udział w wystawie. Miała to być jego odpowiedź na brutalne wydarzenia w Hiszpanii i wyraz hołdu dla baskijskiego miasta.
Pablo Picasso, Guernica , 1937, olej na płótnie, Muzeum Królowej Zofii w Madrycie
Ten ogromny obraz, o wymiarach 349 × 776 centymetrów, może sprawiać wrażenie, jakby wrzucał odbiorcę w sam środek okrutnych wydarzeń.
„Guernica” przedstawia zniekształcone postaci ludzkie i zwierzęce, tworzące chaotyczne kłębowisko. Widać fragmenty ciał, głowy i kończyny. Usta postaci są najczęściej rozwarte w niemym krzyku, w oczach widać przerażenie. Sylwetki ludzkie zlewają się ze zwierzęcymi.
Całość robi wrażenie wielkiego, dynamicznego kłębowiska. Przygnębiające wrażenie pogłębia kolorystyka obrazu, utrzymana w tonacjach czerni i szarości.
Specyficzne przedstawienie wojennego koszmaru sprawia, że dzieło stało się nie tylko ikoną w historii sztuki, ale przede wszystkim symbolem przeciwko wojnie i jej barbarzyństwu. Reprodukcja Guerniki znajduje się w głównej siedzibie ONZ (Nowy Jork) – pełni funkcję przypomnienia i ostrzeżenia.
Picasso w pracowni przy Grands-Augustins w trakcie pracy nad obrazem Guernica, 1937 fot. Dora Maar
